Hoe gebruik je een hydrometer? Bereken het alcoholpercentage!

Iedere hobby bierbrouwer zou een hydrometer in zijn bezit moeten hebben. Je kunt er namelijk het suikergehalte van je bier mee meten en met behulp van een formule daarna het alcoholpercentage berekenen.

Het meten van het alcoholpercentage is niet verplicht, het maakt je bier er niet beter van. Maar het is wel belangrijk om te weten of je het bier gebrouwen hebt volgens het bierbrouw recept. Zit er een flinke afwijking in, dan heb je een brouwfout gemaakt en kun je gaan uitzoeken wat je tijdens je volgende brouwdag anders zou doen.

Wat is een hydrometer?

Voor we gaan laten zien hoe je een hydrometer kunt gebruiken, moeten we eerst kijken wat een hydrometer eigenlijk is.

Een hydrometer is een basisinstrument dat door bierbrouwers wordt gebruikt om het alcoholgehalte van het zelf gebrouwen bier te meten. Ze zijn een van de eerste apparaten die je leert gebruiken als thuisbrouwer. Hydrometers drijven in je wort om de dichtheid te meten.

Hydrometers zijn meestal gemaakt van glas en hebben een zeer herkenbare vorm. Het lijkt erg op een dobber en het heeft ook de functie om te “dobberen”. Langs de glazen buis zit een gegradueerde markering om de SG waardes te laten zien.

Er zijn verschillende eenheden die voor het meten van alcohol worden gebruikt, namelijk:

• Soortelijk gewicht (SG): De meest voorkomende eenheid voor Nederlandse thuisbrouwers. SG is de verhouding tussen de dichtheid van een testvloeistof en de dichtheid van water. Water heeft een soortelijk gewicht van 1.000 en vloeistoffen met suikers, zoals wort, zijn dichter en hebben een SG hoger dan 1.000. 
• Plato: Meestal gebruikt door professionele brouwers. Plato is een maat voor de concentratie van opgeloste vaste stoffen (voornamelijk suikers) in een wort. 1-graad Plato is gelijk aan ongeveer 4 punten van soortelijk gewicht
• Brix: Voornamelijk gebruikt bij het maken van wijn, één graad Brix is 1 gram suiker opgelost in 100 milliliter vloeistof.

Wij zullen in dit artikel SG aanhouden omdat deze het meest gebruikt wordt onder hobbybrouwers.

Op welk moment in het brouwproces gebruik je een hydrometer

Het meten van het SG van je bier levert nuttige informatie op over het brouwproces. Brouwzaal rendement en alcoholpercentage zijn belangrijk om te weten als hobbybrouwer.

Er zijn 2 belangrijke momenten tijdens het bierbrouw proces om het SG van je bier te meten, namelijk:

Begin SG

Zodra je jouw brouwsel hebt gekookt en gekoeld, ben je klaar om de gist te pitchen en het vergistingsproces te starten. Het is belangrijk om het SG op dit punt te meten. Dit wordt de OG (original gravity), of begin SG, genoemd. De OG van het wort vertelt je het potentieel voor alcoholproductie. Voor bier kunnen OG’s variëren van ongeveer 1.030 tot 1.130. Voor een Pils bier van 5% verwacht je een OG van ongeveer 1.050.

Eind SG

Met de FG (finial gravity), of Eind SG, van je bier kun je het alcoholpercentage berekenen. Wanneer het SG gedurende 3 dagen constant is, is je bier klaar met fermenteren. Het eind SG van je bier varieert waarschijnlijk tussen 1.000 en 1.030. Hoe lager de FG, hoe droger het bier. Een droog bier zal over het algemeen een dunner mondgevoel hebben waar een hoger FG bier zoeter en voller zal zijn.

Hoe werkt een hydrometer?

Hydrometers gebruiken het principe van drijfvermogen om metingen van vloeistofdichtheid te produceren. Brouwers gebruiken specifiek gekalibreerde hydrometers die de dichtheid van wort en bier meten.

Hoe lees je een hydrometer af?

Om de beste meting uit uw hydrometer te halen, gebruikt u een maatbeker van minimaal 100 ML. Deze moeten ongeveer 25cm lang zijn. Het moet gemaakt zijn van helder glas of plastic.

Wanneer je de hydrometer in het bier of wort laat drijven, zal het vlak van de vloeistof in lijn liggen met een markering op de schaal van de hydrometer. Kijk vanaf ooghoogte en observeer waar de vloeistof de gegradueerde buis passeert. Door oppervlaktespanning zal de vloeistof naar boven buigen. Neem de meting vanaf het dieptepunt van de curve – de meniscus genoemd.

Hoe een hydrometer te gebruiken

Hydrometers zijn populair omdat ze goedkoop, nauwkeurig en gemakkelijk te gebruiken zijn. Volg onderstaande stappen om je eerste SG meting met een hydrometer te doen

Een SG meting doen

Zorg dat de maatbeker en hydrometer beide goed schoon zijn. Vuil of gedroogd bier op de hydrometer kan de meting beïnvloeden.

Beste manier om het jongbier in de maatbeker te krijgen is door het aftapkraantje van je vergistingsemmer te gebruiken. Vul tot maximaal 100 milliliter en niet tot het randje. Omdat je later de hydrometer erin laat zakken voorkom je zo een overstroming.

Laat je hydrometer niet direct in de emmer drijven. De kans dat een hydrometer niet helemaal schoon is, is dan te groot en je kunt zo heel je batch bier verpesten.

Laat je hydrometer zakken

Als de maatbeker gevuld is met wort kun je voorzicht de hydrometer laten zakken in het wort. Het kan zijn dat er als nog wat bier overloopt, maar hoe vaker je een test doet weet je tot hoever je de maatbeker kunt vullen.

Geef de hydrometer een draai om eventuele bubbels af te schudden.

Wacht tot de hydrometer stopt met dobberen of draaien en lees de SG waarde af.

Noteer je metingen

Het is belangrijk om te noteren wat je begin SG is. Dit kan op een A4tje, of je gebruik brouwsoftware zoals Brouwhulp.

Na 2 weken (of langer als je een zware bierstijl hebt gebrouwen) doe je nog een SG meting en noteer je weer de waarde.

Alcoholpercentage berekenen

Met de waarde die je hebt genoteerd is het mogelijk om het alcoholpercentage te gaan berekenen. Wij hanteren de volgende formule:

Begin SG – eind SG x 0,122 + 0,3 = Alcoholpercentage

In deze formule worden een aantal parameters gebruikt, namelijk:

Begin SG: Dit betekent het suikergehalte van je wort voordat de gist zijn werk heeft gedaan. Het begin SG meet je dus altijd op de brouwdag zelf. SG staat voor ‘soortelijk gewicht’.
Eind SG: Dit betekent het suikergehalte van je bier nadat de gist zijn werkt heeft gedaan. Het eind SG meet je dus altijd na de nagisting/lagering van je bier.
0,122: Dit is een gemiddeld genomen waarde voor alle bierstijlen. Het is een omrekenfactor waarin een aantal zaken worden genomen zoals: beluchting, hoeveelheid gevormde gist, het eiwitpercentage in het wort en de vergistingstemperatuur.
0,3: De + 0,3 voegen wij in de formule toe omdat dit ongeveer het alcoholpercentage zal zijn wat gevormd wordt tijdens de hergisting op fles. 

Bestel je hydrometer met maatbeker bij Brouwpunt!